ΦΥΛΟ ΚΑΙ Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ

Είναι το φύλο αποτέλεσμα της ανατομίας;  Τι καθορίζει το ανδρικό και τι το γυναικείο φύλο;  Τί είναι αυτό που προσδιορίζει τον σεξουαλικό "προσανατολισμό" αφού ξέρουμε ότι η ανατομία δεν συνεπάγεται και τη θέση του υποκειμένου στην απόλαυση.  Ο κοινωνικός λόγος, δηλαδή αυτό που κοινωνικά καθορίζει το τι είναι «άνδρας» ή «γυναίκα», έχει σίγουρα ένα λόγο ως προς τον προσδιορισμό των φύλων ή μάλλον αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως "φύλο" όταν μιλάμε μεταξύ μας, αλλά δεν έχει κανένα λόγο στην απόλαυση του κάθε ενός, στην ανδρική ή στη γυναικεία απόλαυση, στην σεξοποίηση (sexuation), στην εμφυλο-ποίηση.  Η βιολογία, η ηθολογία, και ο κοινωνικός λόγος, περιορίζονται στην αναπαραγωγή και στην ύπαρξη - ή την απουσία - ενός οργάνου όταν μιλάνε για "τα φύλα".  Τί είναι όμως το φύλο;  Γιατί σήμερα μιλάμε πλέον ανοικτά για αμφιφυλοφιλία, ομοφυλοφιλία, διεμφυλικότητα (transexualism); 

Είναι ο κάθε προσδιορισμένος ως προς την ανατομία του "άνδρας" περιορισμένος σε κάτι που θα ονομάζαμε "ανδρική" απόλαυση, και η κάθε γυναίκα που προσδιορίζεται ως τέτοια αποκλειστικά απολαμβάνουσα ως γυναίκα;  Ξέρουμε πια ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει.  Από τον Φρόϋντ και τον Λακάν ξέρουμε ότι αν τα πράγματα ήταν τόσο απλά τότε τα παιδιά δεν θα είχαν κανένα ερώτημα ως προς την ιστορία τους ("πώς γίνονται τα παιδιά; πώς ήρθα στον κόσμο;), και σίγουρα τα αγοράκια δε θα σήκωναν τις φούστες των κοριτσιών για να δούνε "τι έχει από κάτω". 

 Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ  

Προτού γεννηθεί ένα παιδί, αμέσως όταν οι γονείς πληροφορηθούν το βιολογικό φύλο του παιδιού τους, αρχίζουν να προετοιμάζονται για το αγοράκι ή το κοριτσάκι τους, του δίνουν ένα "αγορίστικο" ή "κοριτσίστικο" όνομα, και ανάλογα μιλάνε γι’ αυτό με διάφορους τρόπους που αναλογούν φύλο του: «ο γιος μου κλωτσάει πολύ, θα γίνει μάλλον ποδοσφαιριστής» ή «είναι ήσυχο το κοριτσάκι μας, θα γίνει μια σωστή γυναίκα!».  

Το σημαίνον, η γλώσσα, είναι παρόλα αυτά περιορισμένα όταν πρόκειται για την σεξουαλική επιθυμία και τη σεξουαλικότητα.  Δεκαετίες πριν αρχίσει να χρησιμοποιείται μέσα στη διαλεκτική των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων, των bisexual ή transexual η σεξουαλικότητα, πριν τις έντονες συζητήσεις για «το δικαίωμα του καθενός στη σεξουαλικότητά του», η διδασκαλία του Λακάν, δηλαδή η επιστροφή στον Φρόϋντ,  ήταν καθοριστική.  Η ανατομία δεν καθορίζει την σεξουαλική επιθυμία ούτε την έμφυλη θέση του υποκειμένου, δηλαδή την ανδρική ή τη γυναικεία θέση του στην απόλαυση.

Από τον Φρόϋντ γνωρίζουμε ότι στην παιδική ηλικία η απόλαυση δεν είναι και τόσο ευχάριστη.  Όταν το μικρό παιδί συναντάει την απόλαυση δεν αποτελεί γι'αυτό μια ευχαρίστηση, μια ικανοποίηση - όπως λανθασμένα πιστεύεται από τις ψυχολογίζουσες θεωρίες - αλλά μια πολύ δυσάρεστη συνάντηση που δεν μπορεί να τοποθετήσει παρά διαμέσω της ταύτισης με το φύλο.  Η απόλαυση δεν είναι ποτέ ικανοποίηση γιατί πάει πέραν της οικονομίας της ευχαρίστησης-δυσαρέσκειας, "πέραν της αρχής της ευχαρίστησης" όπως γνωρίζουμε από τον Φρόϋντ.  Πρόσφατα στο σεμινάριο του ψυχίατρου-ψυχαναλυτή Marc Strauss για τη σεξουαλικότητα, καθόλου τυχαία με την ονομασία «Το σεξουαλικό τραύμα», τον ακούσαμε να λέει ότι «δεν υπάρχει σεξουαλικότητα η οποία να μην ενέχει βία».  

Γιατί λέμε ότι η απόλαυση είναι τραυματική;  Ας θυμηθούμε τον μικρό Χανς του Φρόϋντ.  Ο Χανς ζούσε  μια ξέγνοιαστη ζωή με μια μητέρα που τον αγαπούσε τόσο ώστε να του προσφέρει μια θέση στο συζυγικό της κρεβάτι.  Ο Χανς μπορούσε να πηγαίνει στο κρεβάτι των γονιών του, να μπαίνει στην τουαλέτα της μητέρας του, που και που να βλέπει και τα εσώρουχά της.  Ο Χανς είχε επίσης ένα πατέρα που μιλούσε πολύ με τον γιο του, ήταν ένας τρυφερός, καλός και στοργικός πατέρας, που επέτρεπε στο γιο του να έχει μια πολύ στενή σχέση με τη μητέρα του, χωρίς να διαμαρτύρεται όταν ο μικρός τον έδιωχνε για να κάνει χάδια στη μαμά του.  Η ευτυχισμένη ζωή του αγοριού παρόλα αυτά κάποια στιγμή διαταράσσεται και Ο Χανς παρουσιάζει μια έντονη φοβία για τα άλογα, γύρω από την οποία οργανώνει όλη του την καθημερινότητα: φοβάται να βγει στο δρόμο για παιχνίδι ή βόλτα, βλέπει εφιάλτες, και τα άλογα τον τρομάζουν έντονα.  Τι ήταν αυτό που τρόμαξε τον Χανς;  Ο  Φρόϋντ μας λέει ότι ο Χανς είχε τοποθετήσει το άλογο στη θέση του ευνουχιστικού πατέρα.  Ο Λακάν διευκρινίζει ότι τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά.  Πριν την έκβαση της φοβίας, ο Χανς αποκτά μια αδελφή, μια αδελφή που δεν έχει "πιπί", κι αυτό γίνεται αντικείμενο συζήτησης μεταξύ εκείνου και του πατέρα του, παράλληλα με την ανάδυση των ερωτημάτων του Χανς για την προέλευση των παιδιών και άλλων συναφή θεμάτων στα οποία ο πατέρας του Χανς απαντάει ως αναλυτής αλλά αδυνατεί να απαντήσει ως πατέρας, δηλαδή να αναλάβει ο ίδιος το φύλο του.

Ανάμεσα σε όλα αυτά, όταν ρωτάει τη μητέρα του αν έχει κι εκείνη "πιπί" αυτή απαντάει "φυσικά, τι νόμισες;", και όχι μόνο.  Όταν τον βρίσκει να αυτοϊκανοποιείται του λέει πως αν δεν σταματήσει θα τον πάει στο γιατρό να του το κόψει.  Ο Χανς εκεί ακριβώς δεν μπορεί να τοποθετηθεί ως υποκείμενο.  Η αγαπημένη του μητέρα τον απορρίπτει λοιπόν, εκεί ο Χανς πρέπει να περάσει από τη φαντασιακή σχέση με τη μητέρα του στον συμβολικό ευνουχισμό, να περάσει από τον κόσμο της μητέρας του σε εκείνον του πατέρα του.  Δεν είναι πια ο φαντασιακός φαλλός της μητέρας του, είναι ανεπαρκής.  Εκεί επέρχεται και το ερώτημα του Χανς, το ερώτημα που έχει κάθε παιδί για την ύπαρξή του όταν αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι το αντικείμενο ικανοποίησης της μητέρας του, το ερώτημα που πάντοτε επέρχεται με τη συνοδεία του άγχους "Τί είμαι για τον Άλλον;".   Εκεί ακριβώς ξεκινά να αναπτύσσει τη φοβία για τα άλογα.  Ο καλός πατέρας του Χανς  που συγκατανεύει στη λατρεία του παιδιού προς τη μητέρα του, που δεν θυμώνει όταν τον διώχνει ο Χανς από το κρεβάτι του, που δεν υπερασπίζεται το προνόμιό του, δεν λειτούργησε ως ο πατέρας της υπόσχεσης, ως συμβολικός πατέρας που οριοθετεί την δυαδική σχέση μητέρας-παιδιού ώστε να οριοθετήσει και το υποκείμενο ως προς την απόλαυση, να επιτρέψει στο παιδί να τοποθετηθεί μπροστά στο άγχος του, και να ταυτιστεί με τα ιδεώδη του φύλου του.

Η συνάντηση με την απόλαυση και τον ευνουχισμό για το μικρό αγόρι - όπως και για το κορίτσι - δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, δεν μπορεί να την κατανοήσει ούτε να την εντάξει στο πεδίο του συμβολικού, δηλαδή να της προσδώσει ένα νόημα εκτός της δυαδικής σχέσης όπου το παιδί είναι αντικείμενο και όχι υποκείμενο της έλλειψης, δηλαδή έμφυλο.  Κι εκεί ξεκινάνε τα δράματα, η αγωνία, το άγχος, ή αυτό που κάποιοι σήμερα ονομάζουν «υπερκινητικότητα» ή «ελλειματική προσοχή».  Η αγωνία του να προσδοθεί ένα νόημα στην απροσδόκητη έλευση ενός πραγματικού, ένα πραγματικό που αφορά στην απόλαυση, και που έχει να κάνει με το σώμα ως απολαμβάνουσα ουσία.  

Σε εκείνη τη στιγμή, τη συνάντηση με τη σεξουαλικότητά και τον ευνουχισμό, το κάθε παιδί που δεν μπορούμε να ονομάσουμε ψυχωσικό, αγόρι ή κορίτσι, θα κάνει την επιλογή του ως προς την έμφυλη απόλαυση, είτε από τη μεριά της ανδρικής θέσης – μιλάμε για θέση πια και όχι ανατομία – είτε από τη μεριά της γυναικείας θέσης.  Ένας άνδρας δηλαδή που ανατομικά και συμβολικά είναι άνδρας μπορεί να έχει μια γυναικεία θέση ως προς την απόλαυσή του, το ίδιο και μια γυναίκα που απολαμβάνει ως άνδρας.  Κι εκεί δημιουργούνται όλες οι παρεξηγήσεις στην κοινωνική πλατφόρμα όπου λαμβάνουν μέρος οι διάλογοι του μίσους μεταξύ των προασπιστών των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων, τρανσεξουαλ, και αμφισεξουαλικών, των φεμινιστών, και των προασπιστών της «ηθικής» και της ηθικολογίας.  Ας μην μπούμε σ’αυτό, αλλά ας αφήσουμε ένα ερώτημα ως προς το τι εξυπηρετεί η διαλεκτική του μίσους αν όχι τη ναρκισσιστική επένδυση η οποία δεν μεσολαβείται επαρκώς από αυτό που ονομάσαμε πατρική λειτουργία.

Η ΑΝΔΡΙΚΗ ΘΕΣΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΠΟΛΑΥΣΗ

Τι είναι λοιπόν ένας άνδρας;  Κατά τον Λακάν και τη ψυχανάλυση, ο άνδρας είναι αυτός που υποτάσσεται στον συμβολικό νόμο του ευνουχισμού, που έχει συναντήσει την απαγόρευση, που συγκατανεύει στη φαλλική απόλαυση.  Κι όταν λέμε φαλλός στη ψυχανάλυση δεν εννοούμε το πέος, ας το διευκρινίσουμε αυτό προς αποφυγή παρερμηνειών.  Ο φαλλός δεν είναι αντικείμενο, όργανο, αλλά σημαίνον, το σημαίνον της επιθυμίας που αφορά και τον άνδρα και τη γυναίκα.  Σε αναφορά στο σημαίνον φαλλός μπορούμε να μιλήσουμε για το έμφυλο.  Δεν μπορεί να υπάρξει το έμφυλο (άνδρας/γυναίκα) χωρίς την παρέμβαση του φαλλικού σημαίνοντος αλλιώς μιλάμε για αποκλεισμό της πατρικής λειτουργίας, δηλαδή τη ψύχωση.  

Η στάση του άνδρα προς το φαλλό είναι γνωστή:  είναι η δύναμη αλλά και η αχίλλειος πτέρνα του.  Γνωρίζουμε το παιχνίδι που παίζουν τα αγοράκια (κάποιες φορές και τα μεγάλα αγόρια) όταν αναμετρούνται στο μέγεθος του οργάνου, ή το πώς ανταγωνίζονται μεταξύ τους στην επαγγελματική επιτυχία ή το εισόδημά τους.  Φυσικά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και το ότι πολλοί απαριθμούν τις σεξουαλικές τους κατακτήσεις λαμβάνοντας μια σημαντική επιβεβαίωση και επιφωνήματα γεμάτα ενθουσιασμό από τους φίλους τους, σήμερα ένα «παιχνίδι» που παίζεται και από γυναίκες.  Οι γυναίκες ανατομικά δεν είναι άνδρες αλλά μπορεί να έχουν φαλλική θέση, ακριβώς όπως κι ένας άνδρας μπορεί να έχει μια γυναικεία θέση ως προς την απόλαυσή του όπως ανέφερα άνωθεν.  Είναι βεβαίως η δομή της φαλλικής γυναίκας διαφορετική από του άνδρα, κι αυτό θα συζητηθεί σε ένα άλλο κείμενο.  Ας επιστρέψουμε λοιπόν στους άνδρες και την φαλλική τους θέση.  

Κλινικά συναντάμε αρκετούς για τους οποίους η φαλλική αυτή «δύναμη», δύναμη του έχειν, έχει διαταραχθεί. Συνήθως μετά από μια επαγγελματική ή σεξουαλική αποτυχία, τη γέννηση του παιδιού τους, ή ένα χωρισμό. Μπροστά στην «αποτυχία» ο άνδρας μετατρέπεται σε ένα απίστευτα αβοήθητο πλάσμα και θα κάνει οτιδήποτε για να μπορέσει να επανέλθει στη φαλλική του ταυτότητα.

Τι είναι αυτό που διαταράσσεται, αυτό που αναστατώνει το κάθε υποκείμενο;  Ο άνδρας μετριέται και καταξιώνεται μέσα από το «έχειν», την επιτυχία του, τα λεφτά του, την ανδρική εικόνα, όπως έχει καθοριστεί αυτή από τον κοινωνικό λόγο.  Ο άνδρας συνδέει τον ευνουχισμό με το αντικείμενο, έχει τη ψευδαίσθηση ότι η «κατάκτηση», η «απόκτηση» του αντικειμένου εκμηδενίζει τον ευνουχισμό του, ή έστω τον αποκρύπτει.

Τι γίνεται με την ανδρική απόλαυση;  Γιατί λέμε ότι ένας άνδρας είναι πολύ πιο απλός από μία γυναίκα, γιατί λένε οι άνδρες συχνά αστειευόμενοι ότι είναι ευκολότερο να ανέβει κανείς το Έβερεστ παρά να καταλάβει μια γυναίκα;  Εκεί ακριβώς έγκειται και η διαφορά της ανδρικής με τη γυναικεία απόλαυση.  

Η απόλαυση δεν είναι της τάξεως του λόγου, δεν μπορεί να λογοποιηθεί, είναι ακριβώς αυτό που συναντά ο κάθε άνθρωπος ως πραγματικό, αυτό που είναι πέραν του λόγου και της κατανόησης, μια συνάντηση για την οποία έχουν γραφτεί τόσα και τόσα, κυρίως για το άγχος που ενέχει μια τέτοια συνάντηση.   Ας μην ξεχνάμε και τις παρερμηνείες που έχουν γίνει από τη σύγχρονη ψυχολογία ως προς την τραυματική αυτή συνάντηση με το πραγματικό, με την απόλαυση, της οποίας τα παράγωγα, το σύμπτωμα δηλαδή, ονομάζει «μετατραυματικό στρες».  

Ας επιστρέψουμε στην ανδρική φαλλική θέση όμως.   Η φαλλική απόλαυση μπορεί να συνδεθεί με το λόγο, δεν είναι εντελώς «χωρίς νόημα» όπως είναι η γυναικεία απόλαυση η οποία ονομάζεται «Άλλη απόλαυση», άλλη ως…αλλόκοτη, εκτός της γλώσσας και της δομής της.    Η φαλλική απόλαυση μπορεί κατά κάποιο τρόπο να λογοποιηθεί μέσα από τη γλώσσα, συνδέεται εν μέρει με την παρουσία και την απουσία, τη στύση και την υποχώρησή της.  Η γυναικεία απόλαυση δεν υπάγεται όλη στο φαλλικό σημαίνον, κάτι μένει απέξω, μια άλλη απόλαυση για την οποία δεν υπάρχει σημαίνον, είναι εκτός γλώσσας.

Η γυναίκα, μυστήρια και απροσδιόριστη, αντιπροσωπεύει για τον άνδρα ένα απείκασμα του αντικειμένου αιτίου της επιθυμίας του είτε αυτό εκφράζεται μέσω ενός συγκεκριμένου τρόπου με τον οποίο τον κοιτάει (το βλέμμα), είτε την απόχρωση της φωνής της (φωνή), κλπ.  Η γυναίκα αντιπροσωπεύει το πραγματικό, αυτό που για το υποκείμενο που βρίσκεται στη φαλλική θέση, είναι άγνωστο, μυστήριο, και γύρω από το οποίο κινείται η επιθυμία του. 

Η γυναίκα, ή καλύτερα η γυναικεία θέση εν σχέση με την απόλαυση υπεκφεύγει της γλώσσας και του λόγου, του νοήματος.  Είναι η Άλλη απόλαυση που δεν υπάγεται στο φαλλικό σημαίνον,  η γυναίκα που είναι «μη-όλη».  Ο άνδρας υπάγεται όλος κάτω από το φαλλικό σημαίνον, είναι όλος ευνουχισμένος, η γυναίκα όχι.  Για να μην παρεξηγηθούμε το «μη-όλη» στο οποίο αναφέρεται ο Λακάν αφορά ακριβώς το κομμάτι αυτό που δεν υπάγεται στη γλώσσα, στο σημαίνον, στο νόημα, η απόλαυση που δεν είναι δηλαδή φαλλική, που δεν έχει υποστεί ευνουχισμό.  Αυτό ακριβώς δημιουργεί και τις παρεξηγήσεις μεταξύ των ανδρών και των γυναικών, ή καλύτερα της ανδρικής φαλλικής θέσης στην απόλαυση και τη γυναικεία «μη-όλη».  Αιώνιες παρεξηγήσεις με τη γυναίκα να παραπονιέται πως ο σύντροφός της δεν ανταποκρίνεται στην ανάγκη της για αγάπη, και με τον άνδρα να αισθάνεται πως η σύντροφός του δεν μπορεί να ικανοποιηθεί με τίποτα.  Η γυναίκα λοιπόν, η «μη-όλη», υπάγεται μερικώς στο φαλλικό σημαίνον  και διαμέσου αυτού θα ψάξει την ταυτότητά της, ένα σημαίνον που θα καθορίσει τέλος πάντων το είναι της.  Γι αυτό και απευθύνεται στον άνδρα-πατέρα όταν είναι κοριτσάκι για να της δώσει μια απάντηση ως προς το φύλο της και ακολούθως στον σύντροφό της από τον οποίο απαιτεί να της δώσει τη μοναδικότητα της Γυναίκας με κεφαλαίο, της μοναδικής γι αυτόν γυναίκας, ώστε να μπορέσει να τοποθετήσει κάπου αυτό που και για την ίδια αποτελεί μυστήριο όσο και για τον άνδρα: τι είναι γυναίκα.

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΣΧΕΣΗ;

Τι θέλει ο άνδρας από τη γυναίκα;  Θέλει να μάθει διαμέσου της γι αυτό το «μη-όλο», την Άλλη απόλαυση, τη μυστήρια και απροσδιόριστη, θέλει να κατά-νοήσει τι είναι.  Είναι το κομμάτι που τον αφορά όντας ευνουχισμένος, τον αφορά ως προς την επιθυμία του γιατί τον καλεί όπως οι σειρήνες τον Οδυσσέα, και συγχρόνως τον τρομοκρατεί.  

Η γυναίκα δεν μπορεί να απαντήσει στον άνδρα ως προς την απόλαυσή της, και ο άνδρας δεν μπορεί να απαντήσει στη γυναίκα ως προς τη δική του.  Δεν μπορεί κανείς τους να απολαύσει τον άλλο, η απόλαυση δεν κάνει το ένα, δηλαδή να απολαύσει ο ένας τον άλλον με τον ίδιο τρόπο, άλλη η θέση του άνδρα προς την απόλαυση και άλλη της γυναίκας.  Γι αυτό και ο Λακάν είπε ότι «δεν υπάρχει σεξουαλική σχέση».  Η πράξη υπάρχει, το ένα  που κάνει σχέση αφορά δύο, τον άνδρα και τη γυναίκα, ο καθένας με το δικό του, δεν υπάρχει το ένα που κάνουν οι δύο μαζί, ο μύθος που θέλει τον καθένα να ενώνεται με το "άλλο του μισό".  Η γυναίκα είναι σύμπτωμα για τον άνδρα, σύμπτωμα που αφορά το άλυτο του πραγματικού, ενώ ο άνδρας για τη γυναίκα είναι l’homme ravage δηλαδή εκπροσωπεί την αφάνισή της.  Κλασσικό παράδειγμα το παράπονο της γυναίκας που βλέπει τον σύντροφό της μετά τη σεξουαλική πράξη να κοιμάται ενώ αυτή απομένει με μια θλίψη, τη θλίψη που επιφέρει η μη απάντησή του, η μη ανταπόκρισή του στο ερώτημά της ως προς τη δική της απόλαυση.  Μια αιώνια παρεξήγηση, μια αιώνια μάχη - ο "πόλεμος των φύλων".  
 
Πώς θα μπορούσε όμως αυτή η ασυμμετρία μεταξύ άνδρα και γυναίκας να εξαλειφθεί – πράγμα αδύνατο βέβαια - αφού αυτή ακριβώς παράγει και την επιθυμία;  Εκεί η γυναίκα ψάχνει ατελείωτα για τον "έρωτα", τη "μοναδική αγάπη" ενώ ο άντρας αδυνατεί πάντα να την εξυψώσει σε ένα σημαίνον που θα την καταστήσει στα μάτια της μοναδική για εκείνον, το σημαίνον "Η γυναίκα".